کلیسای آسیاب خرابه جلفا که به «کلیسای سنت استپانوس» نیز شهرت دارد، یکی از آثار تاریخی و مذهبی برجسته ایران به شمار می رود که در استان آذربایجان شرقی و در نزدیکی شهر جلفا قرار دارد. این کلیسا در کرانه رودخانه ارس و در دل طبیعت بکر و زیبای منطقه «دره شام» واقع شده، به نام «استپانوس»، اولین شهید راه مسیحیت نام‌گذاری شده است. کلیسای خرابه جلفا به‌دلیل معماری خاص و تاریخچه‌ی طولانی داشته و یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری و مذهبی ارامنه در ایران محسوب می‌شود.
تاریخچه کلیسای آسیاب خرابه جلفا
تاریخ دقیق ساخت کلیسای سنت استپانوس به‌طور کامل مشخص نیست، اما محققان بر این باورند که این کلیسا بین قرن‌های چهارم تا ششم هجری قمری (دهم تا دوازدهم میلادی) بنا شده است. برخی منابع تاریخ بنای این کلیسا را به نخستین سده‌های مسیحیت و برخی دیگر به دوران صفویه نسبت می‌دهند. کلیسای آسیاب خرابه جلفا به‌دلیل ترکیب شیوه‌های مختلف معماری «اورارتو»، «اشکانی»، «یونانی» و «رومی» شهرت دارد و از این نظر یکی از شاهکارهای معماری در ایران به شمار می‌آید.
کلیسای سنت استپانوس از سه بخش اصلی تشکیل شده؛ برج ناقوس، نمازخانه و اجاق دانیال. حجاری‌های ظریف پایه‌ها و طاق‌نماها و تزیینات طاق سر این کلیسا به قدری بدیع بوده که بی‌شک از شاهکارهای هنری حجاری ایران محسوب می‌شود. فضای داخلی کلیسا به شکل صلیب طراحی شده و از سه بخش ایوان، نمازخانه و محراب تشکیل می‌شود. نقاشی‌های مذهبی قرون 16 و 17 میلادی بر دیوارهای داخلی کلیسا به چشم می‌خورد که جلوه‌ای خاص به این بنا می‌بخشند.
اهمیت کلیسای آسیاب خرابه جلفا
کلیسای سنت استپانوس یکی از مکان‌های مقدس و مورد علاقه مسیحیان جهان بوده و هر ساله به‌ویژه در ماه تیر، تعداد زیادی از مسیحیان از اقصی نقاط جهان برای انجام آیین‌های ویژه به این مکان می‌آیند. این کلیسا به‌دلیل تاریخچه طولانی و معماری منحصر‌به‌فرد خود، در فهرست آثار یونسکو به ثبت رسیده است.
همچنین در سال‌های اخیر، فعالیت‌های بسیاری برای مرمت و حفاظت از این بنای تاریخی انجام شده است. این فعالیت‌ها شامل تعمیر و نصب ناقوس کلیسا و بهسازی راه ارتباطی توسط سازمان منطقه آزاد ارس می‌شود. این اقدامات برای حفظ و نگهداری این اثر ارزشمند برای نسل‌های آینده انجام شده و ادامه دارد.
جاذبه های اطراف کلیسای جلفا
جاذبه‌های گردشگری دیگری در نزدیکی کلیسای خرابه جلفا وجود دارد؛ از جمله این جاذبه‌ها می‌توان به برج دوزال، حمام تاریخی کردشت، روستای اشتبین، امامزاده سید محمد آقا نوجه مهر و آبشار تاریخی آسیاب اشاره کرد. این منطقه با طبیعت زیبا و آثار تاریخی متعدد، بازدیدی منحصر‌به‌فرد از تاریخ، فرهنگ و طبیعت را به گردشگران تقدیم می‌کند.
نتیجه گیری
کلیسا آسیاب خرابه جلفا یا کلیسای سنت استپانوس با قدمتی طولانی و معماری شاهکار، یکی از ارزشمندترین آثار تاریخی ایران محسوب می‌شود. این کلیسا نه‌تنها به عنوان یک مکان مقدس برای مسیحیان، بلکه به عنوان یک جاذبه گردشگری مهم نیز شناخته می‌شود. بازدید از کلیسای جلفا و آثار تاریخی اطراف آن، سفری بی‌نظیر به این منطقه را می‌دهد.
