تاریخ معاصر ایران پر است از معماران برجسته که هریک آثار جاودان و منحصر به فرد بسیاری را در کارنامه کاری خود ثبت کرده‌اند. بدون شک یکی از مهم‌ترین این معماران عبدالعزیز فرمانفرمائیان است. فرمانفرمائیان معماری است که به جز بناهای زیبا و ماندگار تاثیری شگرف در روند معماری ایرانی به خصوص از منظر ورود تکنولوژی‌های روز به آن داشت. عبدالعزیز فرمانفرمائیان نه تنها از افرادیست که نقشی مهم در ورود فناوری‌های بلند مرتبه سازی و ساختمان‌ها ضد زلزله به ایران داشت بلکه از بنیان‌گذاران نظام مهندسی جدید در ایران هم به شمار می‌رود. در ادامه با مدوسادکور همراه باشید تا با این معمار بزرگ بیشتر آشنا شوید.
تولد و زندگی خانوادگی فرمانفرمائیان
عبدالعزیز فرمانفرمائیان در سال 1299 شمسی در خانواده‌ای اصیل در خوزستان متولد شد. پدر او عبدالحسین میرزا فرمانفرما از اعضای سلسله قاجاریه ایران بود که از نوادگان عباس میرزا به‌شمار می‌آمد و و از چهره‌های موثر قاجار بود که داماد و برادرزن مظفرالدین‌شاه قاجار و دایی محمد مصدق بود، او سال‌ها به عنوان والی ایالت‌های مهم حکمرانی کرده بود. مادر فرمانفرمائیان بتول‌خانم از جانب پدری به سادات احشمی کرمانشاه و از طرف مادری به خاندان دولتشاهی و محمدعلی میرزا دولتشاه نسب می‌برد.
مادر عبدالعزیز علاوه بر او صاحب هشت فرزند دیگر شد که از جمله آنها مریم فیروز (مؤسس سازمان زنان حزب توده)، منوچهر فرمانفرمائیان (نویسنده کتاب خون و نفت) و عبدالعلی فرمانفرمائیان (مؤسس نخستین پالایشگاه خصوصی نفت در ایران) هستند.
عبدالعزیز فرمانفرمائیان ٣١ خرداد ١٣٩٢ شمسی برابر با ٢١ ژوئن ٢٠١٣ میلادی در املاک خود در اسپانیا به سن ٩٣ سالگی درگذشت. یکی از نکات جالب توجهی که در مورد فرمانفرمائیان وجود دارد این است که هیچ اثری از وی در خارج از ایران در طی ٣٥ سال حضورش در بیرون از مرزهای ایران ثبت نشده است.
تحصیلات فرمانفرمائیان
فرمانفرمائیان در سال 1928 در سن 8 سالگی به مدرسه در فرانسه فرستاده شد و تحصیلات ابتدایی و متوسطه خود را تا سال 1938 در لیسه میشله پاریس ادامه داد. وی جزء نخستین نسل از معماران تحصیل کرده ایرانى در خارج از کشور به شمار می رفت.چرا که تا آن تاریخ معماری در میان ایرانیان امری بود که براساس تجربه پیش برده می‌شد و تحصیلی در این زمینه صورت نمی‌گرفت. وی تحصیلات خود را در سال ۱۳۳۰ در دانشکده بوزار (دانشسرای عالی ملی هنرهای زیبای پاریس) به پایان رساند و در همان زمان به ایران بازگشت.
فعالیت های کاری عبدالعزیز فرمانفرمائیان
وقتی فرمانفرمائیان به از پاریس به تهران برگشت در تهران خبری از ساختمان‌ها مدرن، ورزشگاه و فرودگاه‌های بزرگ نبود، همین مسئله باعث شد تا فضا برای درخشش چهره‌هایی چون او موثر باشد، او بلافاصله پس از بازگشت به ایران در گاراژ پدرش اقدام به طراحی برای خانه های دوستان و آشنایانش کرد. آثاری که او در ابتدا طراحی می‌کرد، چیزی جز پروژه‌های شخصی و بناهای مسکونی نبود.
وی سپس در یکی از آتلیه‌های دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران زیر نظر محسن فروغی همراه با مهندس آفتن دلیان، هوشنگ سیحون و حیدر غیایی به کار و تدریس مشغول شد. او چند سال بعد مدیر گروه شد. در همین دوره به مقام استادی در دانشکده معماری دانشگاه تهران (دانشكده هنرهای زیبا) رسید و تا سال 57-58 به تدریس معماری به دانشجویان پرداخت.
عبدالعزیز فرمانفرمائیان در سال 54 از سوی سازمان طرح به عنوان مشاور شناخته شده، شناخته شد و ر سال 1355 شرکتی به نام آففا، عبدالعزیز فرمانفرمائیان و همکاران برای طراحی ورزشگاه و بر اساس دستورالعمل سازمان برنامه ریزی مبنی بر همکاری با معماران جوان تأسیس شد. شرکای جدید رضا مجد و فرخ هیربد بودند که هر دو فارغ التحصیل دانشگاه های درجه یک آمریکا بودند. شرکای تجاری AFFA در طول سال ها افزایش یافته است. آثار تولیدی دفتر وی عمدتاً به صورت کامل با طراحی معمارانی که در آنجا مشغول به کار بودند ابه انجام می‌رسید و وی نقش راهبردی در روند جاری قراردادها و امور مدیریتی را بر عهده داشت.
آثار مهم فرمانفرمائیان
معماران ایرانی بسیار به فرمانفرمائیان مدیون هستند چرا که او با ممارست و تلاش مثال زدنی خود باعث آغاز اعتماد سازمان برنامه و دیگر نهاد‌ها به معماران ایرانی شد. تا قبل از سال ۱۳۳۲ همۀ کارهای بزرگ در ساخت و ساز کشور در اختیار مشاوران خارجی بود اما پس از آن پای معماران ایرانی به آثار بزرگ باز شد. فرمانفرمائیان در طول عمر کاری خود آثار مهم بسیاری را برجای گذاشته است که در ادامه با برخی ازآنها آشنا می‌شوید.
استادیوم آزادی
با توجه به میزبانی ایران در بازیهای آسیایی سال 1974 نیاز به ساخت ورزشگاهی در حد و اندازه‌های این مسابقات به وجود آمد. کار طراحی این ورزشگاه به عهده فرمانفرمائیان گذاشته شد. ورزشگاه آزادی با مساحت 141 هزار متر مربع در روز شروع مسابقات آسیایی در شهریور 1353 افتتاح شد.
ورزشگاه آزادی طوری طراحی و ساخته شده است که تماشاچیان دید کافی داشته باشند و همچنین در طراحی این ورزشگاه تامین امنیت افراد بسیار در نظر گرفته شده است. کلیه راهروهای ورودی و خروجی ورزشگاه به گونه‌ای طراحی شده است که ماشین‌های آمبولانس و آتش‌نشانی بتوانند از آن به راحتی وارد ورزشگاه شوند. همچنین زمان تخلیه ورزشگاه با نهایت جمعیت ۱۱ دقیقه برآورد شده است. زمان تخلیه از این نظر اهمیت دارد که بتوان در زمان اتفاقات غیرمترقبه، بهتر جلوی بحران را گرفت.
ساختمان رادیو تلوزیون ملی ایران
ساختمان اداری رادیو تلوزیون ملی ایران توسط فرمانفرمائیان طراحی شده است. این ساختمان در خیابان ولیعصر تهران واقع شده است و زمان ساخت از مرغوبترین و بهترین بناها محسوب می‌شد.این ساختمان در مرکز محوطه سازمان صدا و سیما واقع شده است و به ساختمان شیشه‌ای صدا و سیما معروف است. این ساختمان تاثیر بسیار زیادی در رونق گرفتن رادیو تلوزیون ملی ایران داشت و همچنان نیز با توجه به گذشت سالیان زیاد به کار خود ادامه می‌دهد.
کاخ سعدآباد
طراحی کاخ زیبای سعدآباد یکی دیگر از نقاط عطف کارنامه کاری فرمانفرمائیان است. این کاخ در منطقه دربند و به عنوان اقامتگاه تابستانی محمدرضا شاه پهلوی طراحی و ساخته شد. این کاخ در ابتدای سلطنت محمدرضا پهلوی طراحی و ساخته شد. در هر یک از ساختمان‌های این کاخ یکی از اعضای خاندان پهلوی زندگی می‌کردند. در حال حاضر نیز از کاخ سعدآباد برای پذیرایی از مهمانان خارجی رسمی استفاده می‌شود.
موزه فرش ایران
موزهٔ فرش ایران دارنده با ارزش‌ترین نمونه‌های قالی ایران از قرن نهم هجری تا دورهٔ معاصر است و از منابع غنی تحقیقی برای پژوهشگران و هنر دوستان به‌شمار می‌آید. موزه فرش ایران توسط فرمانفرمائیان طراحی شد و در سال 1340 ساخته شد. ساختمان موزه 3400 متر مربع مساحت دارد و آذین‌های نمای بیرونی آن شبیه دار قالی است.
دیگر آثار فرمانفرمائیان
- فرمانفرمائیان آثار مهم دیگری نیز دارد که از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ساختمان‌های شرکت نفت
- کتابخانه اختصاصی کاخ نیاوران
- مسجد دانشگاه تهران
- طرح ساختمان رآکتور اتمی دانشگاه تهران
- ساختمان وزارت کشاورزی
- ساختمان وزارت کار
- ساختمان بانک اعتبارات ایران
- ساختمان پست و تلگراف و تلفن فرودگاه مهرآباد
- طرح اولیه فرودگاه جدید امام خمینی ره
- ساختمان بورس
- دانشکده دامپزشکی
سخن نهایی
می‌دونستین که یک زمانی قرار بوده که فاز دوم برج میلاد هم ساخته بشه؟. طراح پروژه فاز دوم برج میلاد, معمار فاخر زاها حدید بوده. اگر دوست داری در مورد این معمار و داستان فاز دوم برج میلاد بیشتر بدونی, مقاله بیوگرافی زاها حدید، معمار پروژه جنجالی فاز دو برج میلاد رو از دست نده.
معماران بزرگ ایرانی تاثیر بسیاری در احیای هویت ملی و ایجاد فرهنگ معماری نوین ایرانی در چند دهه اخیر داشته‌اند که فرمانفرمائیان نیز از جمله مهم‌ترین این معماران است. در این مقاله سعی کردیم شما را با برخی از بهترین آثار و زندگی شخصی این معمار برجسته ایرانی آشنا کنیم ممنون از همراهی شما با مدوسادکور.
