پرستشگاه هیبیس یکی از گنجینه‌های باستانی و شگفت‌انگیز مصر باستان به پادشاهان هخامنشیان نعلق دارد. بنیانگذار هیبیس به فرمان داریوش بزرگ در دوره هخامنشی (دودمان بیست و هفتم) بوده که به ایزد آمون-رع تقدیم شده بود. هرچند در این مکان، علاوه بر آمون-رع، بسیاری از ایزدان مصری دیگر نیز مورد پرستش قرار گرفته‌اند.
در دوران باستان، شهر هیبیس به علت چشمه‌ها، چاه‌ها و دریاچه‌اش، ایستگاه مهمی در مسیر کاروان‌های عبور از صحرای غربی بود. متاسفانه امروزه شهر باستانی و دریاچه‌ها ناپدید شده‌اند و تنها معبد در میان نخلستان‌ها قرار دارد. نام هیبس از واژه‌ای یونانی به نام هبت به معنای گاوآهن گرفته شده که به دلیل حاصلخیزی زمین در این منطقه برمی‌گردد.
علت ساخت معبد هیبیس توسط هخامنشیان چه بود؟
این معبد در دوره اشغال مصر توسط ایرانیان به دستور داریوش ساخته شد. داریوش برای جلب رضایت کاهنان آمون این اقدام را انجام داد، چراکه پیش از او، کمبوجیه پادشاه ایران قصد تصرف مصر را داشت، اما کاهنان معبد آمون در واحه سیوا او را به مسیر اشتباه هدایت کردند. در نتیجه، کمبوجیه و سپاهش در دریای شن‌های بزرگ ناپدید شدند و حمله به مصر ناکام ماند. این اتفاق قدرت و نفوذ بالای کاهنان در آن دوران را نشان می‌دهد. بنابراین، داریوش برای نزدیک شدن به آن‌ها، معبد را ساخت.
معماری پرستشگاه هیبیس
پرستشگاه هیبیس 44 متر طول و 19 متر عرض دارد و از بخش‌های مختلفی تشکیل می‌شود. در ادامه با بخش‌های مختلف این معبد آشنا می‌شویم:
- دروازه بیرونی
این دروازه از سنگ و ماسه ساخته شده و در آن زمان به‌عنوان «تابلو اعلانات» برای فرمانداران هیبیس استفاده می‌شد.
- دروازه داخلی
دروازه داخلی توسط داریوش اول ساخته شده و با صحنه‌هایی از نذورات این پادشاه به خدایان تزئین شده است.
- معبد اصلی
معبد هیبیس شامل دیوارهایی که تالار عرضی را در پشت خود قرار می‌دهند. تالار اصلی معبد از ستون‌هایی با پرده‌های بلند و جذاب تشکیل می‌شود.
- خیابانی با تندیس‌های ابوالهول
این خیابان (که به نام خیابان ابوالهول شناخته می‌شود) با ردیف تندیس‌های ابوالهول در دو طرفش تزیین شده است.
- تالار ستوندار نخست (Hypostyle A)
تالاری با دوازده ستون از دوره دودمان بیست و نهم که با معماری شکوهمند خود شکوه پرستشگاه را نشان می‌دهد. سرستون‌ها از طرح‌هایی مانند خوشه‌های پاپیروس، گل نیلوفر آبی و نخل تشکیل شده‌اند که نمایانگر مناطق مختلف مصر هستند.
- ایوان ستوندار دوم (Hypostyle B)
ایوانی با چهار ستون که در دوران دودمان بیست و نهم ساخته شده و به دستور داریوش بزرگ بازسازی شد. در این بخش، فرتور فرعون داریوش در حال پیشکش شراب به ایزدان نقش بسته و نام داریوش به خط هیروگلیف بر دیوار آن حک شده است.
- نمازگاه (Sanctuary)
نمازگاه قدیمی‌ترین بخش سازه بوده و شامل ایوان روباز ستوندار و چند سرسرای کوچکتر می‌شود. این بخش نگاره‌هایی از 569 ایزد و ایزدبانوی مصری همچون آمون، ایزیس، اوزیریس، هوروس و دیگر ایزدان دارد. در بام و زیرزمین نمازگاه نیز مکان‌هایی برای پرستش اوزیریس اختصاص داده شده بود.
معماری پرستشگاه هیبیس، با تلفیق سبک‌های مختلف تاریخی و مذهبی یک شاهکار از هنر و معماری مصر باستان و هخامنشیان به شمار می‌آید.
نکات مهم در مورد معبد هیبیس
بر روی دیوار معبد، نقش برجسته‌هایی وجود دارد که آیین‌ها و مراسم مذهبی را نشان می‌دهند. سبک معماری و آیین‌های نقش بسته شده روی دیوارهای معبد، شباهت زیادی به معابد دوره «پادشاهی جدید» در شهر تبس دارند.
- یکی از برجسته‌ترین نقش‌ها، تصویری بوده که داریوش به شکل طفلی برهنه روی چرخ کوزه‌گری ایستاده و فرم بدن او توسط خنوم، خدای کوزه‌گری در حال شکل‌گیری است.
- در صحنه‌ای مهم دیگر، داریوش به شکل کودکی تصویر شده که از سینه الهه‌ای به نام «موت» (Mut) شیر می‌نوشد و در تصویر مجاور، الهه‌ای دیگر به نام « آمائونت » (Amaunet)داریوش را در آغوش می‌گیرد. در این تصویر، داریوش بدون تاج شاهی و با طره‌ای مو که نماد کودکی در هنر مصر باستان بوده، نمایش داده می‌شود و در دست راست او نماد فرمانروایی مصر قرار دارد.
- نام داریوش بر روی بسیاری از دیوارهای معبد به خط هیروگلیف و در داخل «کارتوش» (Cartouche) درج شده است. کارتوش در هیروگلیف‌های مصری به معنای یک مستطیل عمودی بوده که نام فرعون یا پادشاه یا اعضای خاندان سلطنتی در داخل آن نوشته می‌شد.
به طور کلی، نقش‌های برجسته حاکی از تمایل داریوش به ادغام خود با آیین‌ها و اساطیر مصری، همانند فراعنه مصر است. از همین رو، داریوش اول به عنوان یکی از فرعون‌های مصر نیز می‌شناسند.
آدرس معبد هیبیس کجاست؟
پرستش گاه هیبیس در حدود 2 کیلومتری شهر خارگه (EL-Kharga) در کشور مصر قرار دارد. این معبد که بیش از 18 قرن در ماسه غرق شده بود و تقریباً دست نخورده یافت شد. امروزه برای جلوگیری از خطر بالقوه مشکلات متعددی که آب های زیرزمینی می توانند معبد هیبس ایجاد کنند، اداره آثار باستانی مصر قصد دارد آن را منتقل کند و در نزدیکی قبرستان الباگاوات قرار دهد. در این مکان، گورستانی وجود دارد که قدمت آن به دوره یونانی-رومی می‌رسد.
