سبک‌های متفاوت شهرسازی در طول تاریخ همواره مورد توجه معماران و مدیران حوزه توسعه شهری قرار گرفته است. توسعه شهرها از دیرباز به عوامل مختلف جغرافیایی وآب و هوایی و همچنین سیاسی و اجتماعی بستگی داشته. از گوگل مپ که برای دیدن مناطق مختلف استفاده می‌کنیم، می‌توانیم شهرهای مختلف رو با اشکال متفاوت و ناموزون و نامنظمی را ببینیم که بر اثر رسیدن به کوه یا رودخانه و یا هر عامل طبیعی دیگری به جهت دیگری منحرف شده و توسعه یافته‌اند. شهرهایی هم بوده‌اند که از ابتدا با مسیرهای منظم و خیابان‌هایی با شکلی دایره‌ای و یا مستطیل شکل، نظم خاصی در آنها دیده می‌شود. شهرهایی مثل بارسلون که وقتی از بالا به آنها نگاه می‌کنیم حس مثبت نظم را از آنها دریافت می‌کنیم.
شهرهای دیگری هم هستند که در اثر بلایای طبیعی و یا جنگ نابود شده‌اند که در ساخت جدید آنها شکل جدیدی ایجاد شد تا به شکل بهتری از نو زاده شوند. شهر سلماس در آذربایجان غربی یکی از همین شهرها است. در ادامه با مدوسادکور همراه باشید تا در مورد اولین شهر شطرنجی ایران بیشتر بدانید.
شهر سلماس در آذربایجان غربی
شهرستان سلماس یکی از هفتده شهرستان استان آذربایجان غربی است که در شمال این استان واقع شده است. سلماس از شمال با خوی، از سمت شرق با شبستر و دریاچه ارومیه و از جنوب با شهرستان ارومیه هم‌مرز است. این شهرستان 2544 کیلومتر مربع مساحت دارد. این شهرستان 12 هزار سال قدمت دارد و به عنوان تنها شهر شطرنجی آذربایجان غربی و همچنین اولین شهر شطرنجی ایران است. سبک جدید و شطرنجی این شهر از زمان زلزله دیلمان در سال 1309 آغاز شد.
سلماس در گذشته با نام‌هایی مثل دیلمقان و شاپور شناخته می‌شد، این شهر در سال 1309 در اثر زلزله عظیمی که بزرگای 7.2 ریشتری داشت به طور کلی ویران شد. پس از زلزله تصمیم بر ساختن شهر جدید با معماری متفاوت و جدیدی شد. شهری که به اولین شهر شطرنجی ایران تبدیل شد. خیابان‌ها و تقاطع‌های جدیدی که شکل شطرنجی به خود گرفتند.
نحوه شکلگیری شهر سلماس
شهر سلماس شهری با قدمت حدود 10 هزار سال است. شهری که روزی در اطراف مکان کنونی آن قدیمی‌ترین روستای مسکونی قرار داشته، روستایی به نام کول تپه. این شهر پس از جابجایی‌های مختلف سرانجام در قالب شهر دیلمقان به حیات شهری خود ادامه داد و سرانجام با زلزله‌ای در 16 اردیبهشت 1309 شهر با خاک یکسان شد و تاریخ جدیدی برای سلماس آغاز شد.
در تاریخ 26 اردیبهشت مهندسین مختلفی برای مطالعه خسارات ناشی از زلزله وارد شهر شدند و مخارجی که زلزله به شهر دیلمقان وارد کرده را بررسی کردند. در آن زما تعیین شد که شهر جدید در همان محل قدیم ساخته شود. دلیل این انتخاب هم این موصوع بود که مردم علاقه شدیدی به محل زندگی خود داشتند و خواستار بازگشت به همان محل بودند. در همان زمان دو مهندس آلمانی برای مطالعات و طراحی برای احداث شهر جدید وارد منطقه شدند و قسمت‌های مختلف منطقه را بررسی کردند. این دو مهندس اراضی اهرنجان را برای احداث شهر جدید انتخاب کردند. طراحی نقشه جدید برای شهر هم به مهندس اسداله خان محوّل شد.
با توجه به تخریب 100 درصدی شهر لزوم اخداث شهر جدید بسیار حس می‌شد و اسدالله خان تیپ جدید و مدرن شهرسازی که همان شرنجی بودرا انتخاب کرد و شهر را بر همین اساس طراحی کرد. این ساختار جدید شهری محاسن بسیاری دارد. ویژگی‌های مثبتی مثل این موضوع که تمام خدمات شهری در کمترین مسیر ممکن پیش بینی و جایگذاری می‌شوند. موصوعی که بشدت باعث ضرفه جویی در زمان می‌شود.
با شروع قرن بیستم میلادی به تدریج ساختار شهرها از حالت لابیرانت که ویژگی‌های خوبی در حملات شهری داشتند خارج شدند و به تدریج شهرهای جدید از دیوارها و خندقهای اطراف بیرون آمدند. یکی دیگر از ویژگی‌های دیگری که شهرهای جدید نیاز داشتند این بود که در این شهرهای تازه تاسیس لزوم وجود خیابان‌های بزرگ کاملا احساس می‌شد.
این شیوه جدید شهرسازی فضاهای شهری یا توجه به ضوابطی که در آن زمان وجود داشتند جایگذاری شدند. فضاهایی مثل مکان‌های مذهبی، آموزشی و بهداشتی. با وجود مسیرهای مستقیم تمام خانه ها و ادارات و بناهای عمومی و هیچ بنای دیگری از دید مستقیم خارج نمی‌شدند و هر مکانی به راحتی قابل دسترسی است.
این شیوه شهرسازی در آن زمان یک ایده بسیار جالب توجه و جدید به حساب می‌آمد. این ایده در دراز مدت هم پاسخ مناسبی به زندگی شهری جدید داده است. به طوری که در حال حاضر با وجود خودروهای شخصی زیادی که در شهر وجود دارد، ترافیک شهری در شهرهای شطرنجی کمتر دیده می‌شود. یکی از دلایل اصلی روان بودن ترافیک در این شهرها این است که می‌توان از چهار مسیر متفاوت به مکان مورد نظر رسید.
در تاریخ سوم خرداد 1309 علی منصور، والی وقت آذربایجان، کلنگ احداث شهر جدید بر زمین کوبیده شد. این شهر در یک کیلومتری دیلمقان و با نقشه صحیح در محلی که اکنون به شهر سلماس شناخته می‌شود،ایجاد شد. شهری که با نقشه و طرحی دقیق به صورت شطرنجی و در زمینی به مساحت حدود یک میلیون متر مربع احداث شد. در نقشه جدید این شهر به هریک از اهالی شهر نابود شده بر اثر زلزله‌ی سلماس یک قطعه زمین مناسب برای ساخت خانه و سکونت در آن اهدا شد.
در طی چهار ماه شهری با 36 خیابان، چهار میدان اصلی در مرکز و چهارتای دیگر در فاصله‌های یکسان و به شکل کاملا چشم نواز که در آن 1700 خانه با مسجد و حمام‌های کافی، که معضل آن زمان بوده، و همچنین تعدادی مغازه و مسجد ساخته شد. شهری که در ابتدا آن را شاهپور نام نهادند.
مکان‌های دیدنی شهر سلماس
کول تپه اهرنجان
گوردخمه هدر
تالاب آق زیارت
چشمه آب گرم ایستی سو
آبشار خورخوره
امامزاده کهنه شهر
قلعه چهریق سلماس
حمام شیخ
کلیسای گئورگ مقدس هفتوان
کتیبه سنگی خان تختی
سخن نهایی
شهرهای بسیاری با معماری جدید و به شکل‌هایی هندسی ساخته شده‌اند. شهرهایی دایروی و مستطیل شکل بسیاری در ایران و دیگر کشورها ساخته و احداث شده‌اند. شهر سلماس هم یکی از همین شهرهاست. شهرهای دیگری مثل همدان هم هستند که شکل هندسی خاصی دارند. شهرهایی که هریک به نوعی امضای خاص خود را دارند و خاص به نظر می‌رسند.
ممنون از همراهی شما با مدوسادکور.
یک پاسخ
ماشالله ماشالله