رصدخانه مراغه، به عنوان یکی از میراث‌های بزرگ علمی و فرهنگی ایران، نمادی از رونق علمی در دوره ایلخانیان به شمار می‌رود. این رصدخانه که در سال ۶۵۷ هجری قمری تأسیس شد، نه تنها اولین رصدخانه ایران ، بلکه یکی از نخستین مراکز نجومی در منطقه خاورمیانه با تکنولوژی‌های آن زمان به حساب می‌آمد. این مرکز علمی با تلاش‌های دانشمندان ایرانی، به یکی از شاهکارهای علمی تبدیل شد و نشان داد که ایرانیان حتی در شرایط سخت پس از غارت‌ها و آسیب‌های جنگ، قادر به ایجاد و حفظ مراکز فرهنگی و علمی بزرگ هستند.
برای دانستن بیشتر درباره تاریخچه این رصدخانه، به ادامه این مطلب از وب‌سایت مدوسادکور مراجعه کنید.
رصدخانه مراغه کجاست؟
رصدخانه مراغه، یکی از جواهرات علمی و فرهنگی ایران، در استان آذربایجان شرقی در نزدیکی شهر مراغه و در منطقه‌ای که به تپه «افلاک نما» شهرت دارد، واقع شده است. این رصدخانه در محلی استراتژیک قرار گرفته که از طرفی به دریاچه ارومیه نزدیک و از طرف دیگر دید بسیار خوبی از آسمان را فراهم می‌کند. امروزه رصدخانه مراغه با بیش از ۳۰۰ اثر تاریخی و فرهنگی در اطراف خود، به عنوان یکی از مقاصد گردشگری مهم استان آذربایجان شرقی شناخته شده و جزء میراث‌های با ارزش فرهنگی این منطقه محسوب می‌شود.
آدرس دقیق رصدخانه مراغه: استان آذربایجان شرقی، مراغه، غرب مراغه، نزدیکی روستاهای «طالب خان» و «حاجی کُرد»
تاریخچه رصدخانه مراغه
رصدخانه مراغه، به عنوان یکی از آثار برجسته علمی و فرهنگی در دوران ایلخانیان تأسیس شد و با توجه به نیازهای علمی و نجومی آن دوران، اهمیت بسیاری داشت. ساخت این رصدخانه به دستور هلاکو خان، امپراتور مغول و با نظارت مستقیم و حمایت فراوان خواجه نصیرالدین طوسی، یکی از بزرگترین دانشمندان ایران آغاز شد. این بنا که در سال ۶۳۸ خورشیدی تأسیس شد، به عنوان اولین رصدخانه علمی در ایران و یکی از مراکز برجسته نجوم دنیا شناخته می‌شود.
رصدخانه مراغه نه تنها محلی برای مطالعه و مشاهده آسمان و ستارگان بود، بلکه به عنوان نمادی از بازگشت دانشمندان و علمای ایرانی پس از آسیب‌های بزرگ ناشی از حملات مغول، مورد توجه قرار گرفت. خواجه نصیرالدین طوسی و همکارانش در رصدخانه مراغه نقش بسزایی در بازنویسی تاریخ علمی نجوم داشتند و به طور مستمر در ارتقاء دانش نجومی و ریاضی کوشیدند. این رصدخانه نه تنها برای علم، بلکه برای جامعه نیز اهمیت زیادی داشته، زیرا به واسطه‌ی پیش‌بینی حوادث نجومی، امنیت و آرامش جامعه را فراهم می‌آورد. همچنین رصدخانه مراغه به تأسیس یک مرکز آموزشی و مطالعاتی در علوم نجوم و ریاضیات در منطقه کمک کرد.
معماری بنای رصدخانه مراغه
رصدخانه مراغه بر روی یک تپه‌ی بلند در دو کیلومتری شمال شهر مراغه واقع شده است که از طرف مشرق و جنوب به باغات و اراضی شهر منطقه‌ای نگاه دارد. محوطه‌ی رصدخانه دارای مساحت مسطحی حدوداً ده هزار متر مربع بوده و بنای اصلی آن به شکل دایره‌ای با قطر حدوداً بیست متر و پیاده‌روهای سنگ‌فرش شده است. در سواحل تپه، بناهای کوچک دیگری نیز مشاهده می‌شود که به ساختمان رصدخانه ارتباط دارند.
در سمت غربی تپه، به سمت آبادی کوچکی به نام طالب خان که به نظر می‌رسد قدیمی‌ترین دخمه‌ای در این منطقه باشد، قرار گرفته است. این دخمه احتمالاً در گذشته به عنوان یک قبر و آرامگاه ساخته شده، اما با گذر زمان و بنابر اظهارات مردم محلی، بخشی از آن خراب شده و بعضی از چاه‌های اطراف آن نیز پر شده‌اند که این احتمال وجود دارد برای دسترسی به زیربنای رصدخانه ایجاد شده باشند.
امکانات رصد خانه مراغه
رصدخانه مراغه، علاوه بر بناهای اصلی و ساختمان‌های فرعی مانند استراحتگاه کارکنان و کتابخانه، دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی بوده که از آن جمله می‌توان به معماری داخلی آن اشاره کرد. از جمله آثار باقی‌مانده در این بنا می‌توان به استفاده از قلوه‌سنگ، لاشه سنگ و سنگ‌های برش‌خورده در ساختمان، از جمله در دیواره‌ها و دیگر بخش‌های آن اشاره کرد. همچنین، ملاط استفاده شده در ساخت این بنا از گچ بوده و طراحی داخلی آن شامل طاقی کاشی‌کاری شده با لعاب‌های چند رنگ در ورودی برج است. همچنین، رصد خانه مراغه شامل واحدهای مختلفی مانند مسجد، چاه، کارگاه دانشمندان و غارهای زیرزمینی می‌شود که به دلیل منحصربه‌فرد بودن و معماری خاص خود، باعث جذب گردشگران و محققان از سراسر جهان می‌گردد.
همچنین، رصدخانه مراغه به عنوان یکی از بزرگترین مراکز علمی جهان در دوران خود تبدیل به مرکزی اقلیمی برای تجمیع دانش و منابع علمی شد. این مکان بیش از ۴۰۰ هزار نسخه کتاب خطی را جمع‌آوری کرده که از نظر تعداد و ارزش تاریخی، از جمله برجسته‌ترین موارد در جهان اسلام به‌شمار می‌آید. همچنین، از ابزارآلات نجومی پیشرفته‌ای که در این رصدخانه به‌کار رفته، نام برد. به‌عنوان مثال، لوله رصدی هوشمندانه که به‌عنوان نمونه اولیه‌ای به چین فروخته شد و به نام «وانگ تونگ» شناخته می‌شود، نشان از اهمیت این مرکز در پیشرفت علمی نه تنها در نجوم بلکه در سایر زمینه‌های علمی دارد.
نتیجه‌گیری
رصدخانه مراغه به عنوان یکی از برجسته‌ترین مراکز علمی و فرهنگی ایران، نمادی از رونق و پیشرفت علمی در دوران ایلخانیان تلقی می‌شود. این مرکز نه تنها نخستین رصدخانه علمی ایران بلکه یکی از مهم‌ترین مراکز نجومی در منطقه خاورمیانه بوده که با تلاش‌های دانشمندان ایرانی به یکی از جواهرات علمی دوران خود تبدیل شد. در پایان، وجود ابزارهای نجومی پیشرفته و جمع‌آوری بیش از ۴۰۰ هزار نسخه کتاب خطی در این مرکز، نشان از ارزش و اهمیت بی‌مانند این مکان در جهان اسلام دارد.
