دخمه زرتشتیان یزد با نام‌های برج خاموشان و برج سکوت، یکی از رمزآلودترین نمادهای آداب و رسوم کهن زرتشتیان است که در ارتفاعات کوه دخمه قرار دارد. این مکان تاریخی، داستانی از اعتقادات و آیین‌های تدفین مردگان را در دل خود نهفته دارد و گویی زمان را متوقف کرده تا به ما یادآوری کند که زندگی و مرگ در فرهنگ زرتشتی چگونه معنی می‌یابد. دخمه زرتشتیان یزد با وجود ظاهری دایره‌ای و محیطی که در نگاه اول ترسناک به نظر می‌رسد، ، به جای وحشت، فضایی از احترام و فراموش‌نشدنی بودن تاریخ این شهر را به نمایش می‌گذارد. در این مقاله مدوسا دکور، ما قصد داریم تا نگاهی به گذشته‌ی غنی و پیچیده‌ای این یادگار تاریخی بیندازیم. پس با ما همراه شوید!
آدرس: استان یزد، شهر یزد، منطقه صفائیه، انتهای بلوار شهیدان اشرف، کوه دخمه
آشنایی با زرتشت و زرتشتیان؛ میراثی در دل یزد
یزد از دیرباز به عنوان مهم‌ترین مرکز زرتشتیان ایران شناخته می‌شود. این اقلیت مذهبی از حدود 3500 سال پیش در این شهر زندگی می‌کنند و آثار باستانی و نشانه‌های فرهنگی غنی آنها در گوشه و کنار یزد به وضوح دیده می‌شود.
زرتشت، پیامبر صلح و دوستی در سده ششم پیش از میلاد مسیح در ایران باستان به دنیا آمد. تعالیم او بر سه اصل گفتار نیک، پندار نیک و کردار نیک استوار است و او پیروان خود را به زندگی در صلح، صداقت و احترام به طبیعت دعوت می‌کند. زرتشتیان یزد به عنوان یکی از اقلیت‌های مذهبی ایران، نقشی مهمی در شکل‌گیری فرهنگ و تاریخ این سرزمین ایفا کرده‌اند. آثار و فرهنگ زرتشتیان نه تنها برای خود آنها، بلکه به عنوان گنجینه‌ای ارزشمند برای همه ایرانیان به شمار می‌رود. لذا سفر به یزد بدون آشنایی با زرتشت و پیروانش، سفری کامل خواهد بود.
دخمه زرتشتیان یزد چیست؟
گور دخمه زرتشتیان یا برج خاموشان یکی از مهم‌ترین آثار دین زرتشت در جنوب‌شرق یزد بوده که سده‌ها پیش برای تدفین مردگان ساخته شد. این مکان با قدمت تاریخی که دارد، به عنوان نمادی از آداب و رسوم زرتشتیان و از جاذبه‌های گردشگری شاخص شهر یزد محسوب می‌شود.
هرچند دخمه‌های زرتشتیان در شهرهای مختلف ایران مانند تهران، کرمان و اصفهان وجود دارد، اما دخمه‌های یزد به‌دلیل موقعیت خاص آن به عنوان پایتخت مذهبی زرتشتیان و نزدیکی به سایر بناهای تاریخی، بازدیدکنندگان بیشتری را به خود جذب می‌کند. به‌طوری‌که این اهمیت سبب شد تا در سال 1384 با شماره 12739 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شود.
قسمت های مختلف دخمه زرتشتیان یزد
دخمه تاریخی زرتشیان یزد از دو دخمه مهم تشکیل شده که در ادامه با آنها بیشتر آشنا می‌شویم:
1. دخمه مانکجی
دخمه بزرگ مانکجی که به یاد مانکجی لیمجی هاتریا نامگذاری شده، در سمت چپ قرار دارد و با قطر 15 متر، نمایانگر تلاش‌های این شخصیت تاثیرگذار در تاریخ زرتشتیان است. مانکجی در دوره ناصرالدین شاه قاجار به ایران آمد تا از حقوق زرتشتیان دفاع کند. از کارهای مهم دیگر او می‌توان به ساخت مدرسه و حذف مالیات‌ها اشاره کرد. مانکجی در سال 1269 هجری شمسی در این دخمه آرام گرفت.
2. دخمه گلستان
دخمه گلستان کوچک‌تر از دخمه مانکجی و در 150 متری غرب آن واقع شده که به دلیل دشواری‌های حمل و نقل جنازه‌ها در دوران قاجار ساخته شد. این دخمه با قطر 25 متر و دیوارهایی به ارتفاع 6 متر به عنوان آرامگاهی تازه برای زرتشتیان در نظر گرفته شد.
یکی از مهم‌ترین مستنداتی که از دخمه زرتشتیان یزد باقی مانده، فیلم «باد صبا» به کارگردانی آلبرت لاموریس بوده که در سال 1348 ساخته شد. این مستند، سفر پیکر مردگان را از پای کوه به دادگاه روایت می‌کند و دشواری این مسیر را به تصویر می‌کشد. در این فیلم، دخمه بزرگ مانکجی و دخمه کوچک گلستان به وضوح دیده می‌شوند و دوربین با اوج‌گیری خود، پرواز روح‌ها را به عالم بالا تداعی می‌کند.
روایت هایی در مورد دخمه زرتشتیان یزد
دخمه‌ها، علاوه بر تاریخ پرباری که دارند به محل شکل‌گیری افسانه‌ها و شایعات نیز تبدیل شده‌اند. برخی مردم بر این باورند که زرتشتیان وسایل مردگان را به همراه آنها به دخمه‌ها می‌فرستادند و داستان‌هایی از وجود گنج در این مکان‌ها نقل می‌شود. این شایعات موجب شد که سه جوان برای یافتن گنج به سمت دخمه‌ها بروند، اما ریزش دیوار بر اثر سستی خاک، زندگی آنها را به خطر انداخت و در نهایت هیچ چیزی جز مرگ نصیبشان نشد.
سنت دفن مردگان در دخمه زرتشتیان یزد
آئین دفن زرتشتیان یزد به «دخمه‌نشینی» مشهور بوده و تاریخچه آن به دوره ساسانیان بازمی‌گردد. در کتاب اوستا نیز به این آئین اشاره شده است. مراحل دفن در دخمه زرتشتیان شامل مراحل زیر می‌شود:
- غسل و آماده‌سازی جسد: پس از فوت یک فرد زرتشتی، جسد او توسط غسال شسته و با پارچه‌ای سفید پوشانده می‌شد.
- مراسم تشییع جنازه (آئین پرسه): در آغاز این مراسم، موبدان زرتشتی اوستاخوانی می‌کردند و یکی از آنها درباره زندگی و مرگ و آموزه‌های زرتشت سخن می‌گفت. سپس زرتشتیان به دعا و نیایش مشغول می‌شد و در پایان با نان، پنیر، میوه و شیرینی از حاضران پذیرایی می‌گردید.
- پوشیدن لباس‌های سفید: تمامی افراد حاضر در این مراسم باید لباس سفید بر تن می‌کردند و هیچ‌کس حق نداشت به آواز بلند یا شیون و مویه بپردازد، چراکه زرتشتیان مرگ را پایان زندگی نمی‌دانستند بلکه آن را آغاز زندگی جدیدی می‌دانستند.
- قرار دادن جسد در دخمه: جسد به وسیله نساسالار (فردی که مسئول حمل جسد بود) بر سکوی بلندی به نام استودان در دخمه قرار داده می‌شد. بخش داخلی برای مردان، بخش میانی برای زنان و بخش بیرونی برای کودکان بود.
- تجزیه جسد توسط لاشخورها: پس از قرار دادن اجساد لاشخورها و پرندگان گوشت جسد را می‌خوردند و فقط استخوان‌ها باقی می‌ماند. این فرایند به طور طبیعی حدود یک سال طول می‌کشید.
- جمع‌آوری استخوان‌ها: پس از تجزیه کامل جسد، استخوان‌ها جمع‌آوری و در چاه عمیقی در مرکز دخمه ریخته می‌شدند. استخوان‌های بزرگان و موبدان نیز در محفظه‌ای جداگانه نگهداری می‌شدند.
لازم به ذکر است، استفاده از دخمه‌ها برای دفن مردگان در ایران از سال 1354 هجری شمسی ممنوع شد و خاکسپاری به جای آن جایگزین گردید. امروزه برج خاموشان یا دخمه زرتشتیان یزد به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری و دیدنی‌های زرتشتیان یزد در معرض بازدید عموم قرار دارد.
آدرس دخمه زرتشتیان یزد
دخمه زرتشتیان، یکی از جاذبه‌های دیدنی یزد در 15 کیلومتری جنوب شرقی این شهر و بر فراز کوه رسوبی کم‌ارتفاعی به نام کوه دخمه قرار دارد. ساعات بازدید دخمه زرتشتیان یزد از این مکان مذهبی از 8 صبح تا 17:30 عصر است. توجه داشته باشید، در زمان بازدید از گور دخمه، به این مکان احترام بگذارید، زیرا اینجا محلی برای آرامش اجداد زرتشتیان بوده و رفتارهایی مانند نوشتن یادگاری یا ریختن زباله می‌تواند باعث آزار آنها شود. همچنین، این مجموعه دارای پله‌های زیادی بوده و بنابراین بازدید از آن برای ناتوانان حرکتی و سالمندان توصیه نمی‌شود.
