سرگذشت عجیب کارخانه آرگو، از اولین کارخانه‌های ایران

خیلی از کارخانه‌ها هستند که تا سال‌های سال به ساخت و تولید ادامه می‌دهند و برخی دیگر هستند که مدتی فعال می‌شوند و پس از آن دیگر خبری از آنها نخواهد بود و شکست می‌خورند. برخی از کارخانه‌ها هم هستند که با نوآوری خود و با تولیدات جدیدشان مسیر یک محصول، خدمت و یا یک منطقه را عوض می‌کنند. تولیدی‌هایی هستند که به هویت یک منطقه تبدیل می‌شوند و تا مدت‌ها در ذهن‌ها باقی می‌مانند.

امروز به یکی از متفاوت ترین کارخانه‌های تاریخ معاصر ایران، کارخانه آرگو، رفته‌ایم. کارخانه‌ای که اولین کارخانه صنعتی ایران بوده و اخیرا با تغییراتی که داشته برنده یک جایزه معماری هم شده. امروزه این بنا که سابقا به عنوان کارخانه آبجوسازی فعالیت داشت، به‌عنوان موزه‌ی هنرهای معاصر و مرکز فرهنگی، در مرکز شهر تهران یکی از فضاهای بنیاد پژمان محسوب می‌شود. در ادامه با مدوسادکور همراه باشید تا با این کارخانه قدیمی که در خیابان فردوسی تهران قرار دارد آشنا شوید.

کارخانه آرگو که در شهر تهران قرار دارد، یکی از اولین کارخانه‌های صنعتی ایران به حساب می‌آید. کارخانه‌ای که در دهه 40 و اوایل دهه 50 شمسی تولید نوشیدنی‌های مختلف را بر عهده داشته. آرگو سال‌های بسیاری را با این موقعیت خوب به صورت متروکه باقی ماند. تا زمانی که در دهه 90 شمسی بنیاد پژمان این بنا را خرید و با اهداف مختلف نمایشی و هنری و غیر تجاری و تشکیل یک مرکز فرهنگی این ساختمان را بازسازی کرد.

تاریخچه کارخانه آرگو

کارخانه آرگو تهران در تاریخ 1309 شمسی تاسیس شد. کمپانی آرگو اولین کارخانه خود را پایین‌تر از میدان فردوسی در خیابان کوشک سابق با نام تجاری A.R.G.O ساخت. با گذشت زمان و گسترش شهر در اطراف کارخانه افراد بیشتری ساکن شدند. با وجود بوی نامناسبی که این کارخانه صنعتی تولید نوشیدنی ایجاد می‌کرد، همسایگانی که در اطراف این کارخانه زندگی می‌کردند نامه‌ها و شکایت‌نامه‌های متعددی تنظیم کردند و خواستار تعطیلی این کارخانه شدند. در نهایت در سال 32 بود که نخست وزیر وقت، مصدق، قانونی را تصویب کرد که طبق آن باید کارخانه‌ها به خارج از شهر منتقل می‌شدند و طی پنج سال اکثر کارخانه‌های کشور به خارج از شهرها منتقل شدند. کارخانه آرگو هم در نتیجه این مصوبه به مهرآباد منتقل شد و ساختمان اصلی مرکز شهر به مرکز فروش تغییر کاربری داد.

کارخانه آرگو که در سال 57 شمسی و در بحبوحه انقلاب تعطیل بود، از تخریب‌های آن سال در امان ماند و در نهایت این بنای 90 ساله پس از سال‌ها بلا استفاده بودن مورد توجه بنیاد پژمان قرار گرفت.

بنیاد پژمان

این بنیاد یک نهاد غیر انتفاعی و هنری است که در سال 93 شمسی به وسیله حمیدرضا پژمان با هدف ایجاد یک پلتفرم خاص برای برقراری ارتباط موثر بین هنرمندان، برگزاری کارگاه‌ها و نمایشگاه‌ها و پشتیبانی از مطالعات فرهنگی و نشر تاسیس شد. این بنیاد در راستای گسترش فرهنگ و هنر در ایران تلاش‌های بسیاری کرده است

زندگی مجدد بنای کارخانه آرگو

در سال 1395 شمسی بنیاد پژمان بنای کارخانه آرگو را با هدف ایجاد یک فضای هنری و نمایشی خریداری کرد. پس از اجرای سه نمایشگاه هنری و فرهنگی، احمدرضا شریکر نوسازی این بنا را به عهده کرفت و در سال 1399 این کارخانه بازگشایی شد اما دیگر خبری از تولید صنعتی نوشیدنی در آن نبود. در اولین گام این بنا مایشگاه انفرادی از نازگل انصاری‌نیا را میزبانی کرد. در حال حاضر فضای بازسازی شده کارخانه آرگو از از ۴۶۰ مترمکعب به ۱۸۶۰مترمکعب گسترش پیدا کرده است. در فضای اصلی کارخانه بخش‌های زیادی ایجاد شده‌اند. حیاط، ۵ گالری، سینماتک، فروشگاه هنری، کافه، کتابخانه، دفتر خصوصی، دفتر موسسه و اتاق آرشیو.

معماری کارخانه آرگو

کارخانه آرگو تهران معماری خاصی دارد که این بنا را به مرکز خاصی در شهر تهران تبدیل کرده است. بازسازی این بنا توسط معمار دو رگه ایرانی اتریشی، احمدرضا شریکر، انجام شد. پس از بازسازی بیش از 85 درصد بنای کارخانه به فضای اصلی و بقیه فضا ها به سه بخش مختلف تقسیم شدند. این سه بخش شامل یک سالن نمایش فیلم، یک رصدخانه با مناظر پانوراما از تهران و یک راه پله منحنی که باعث ارتباط بین لابی و گالری‌های طبقه بالا است، می‌شود. یک سالن با ظرفیت بالا و مجهز برای نمایش فیلم‌ها یک رصد خانه با مناظر پانوراما از تهران و یک راه پله منحنی که باعث ارتباط بین طبقه پایین و گالری‌های طبقه بالا است، می‌شود.

در کنار حفظ بنا قسمت زیرزمین به یک نمایشگاه دائمی تبدیل شده و همچنین یک برج کپسولی که مساحتی حدود 70 متر مربع دارد در قسمت جنوبی پلان کارخانه ساخته شده است.

در بازسازی این بنا همچنین از آجرهای بازیافتی خود ساختمان برای ترمیم یقف، از ورق‌های ضایعاتی برای بستن نورگیرها و ساخت گلدان‌های تزئینی برای محیط استفاده شده است.

جوایز معماری

این کارخانه پس از بازسازی دو جایزه معماری را دریافت کرد. جایزه معماری دزین یکی از آنها بود. سایت دزین که یکی از مهمترین وبسایت‌های طراحی و معماری جهان است در سال ۲۰۲۲ میلادی این بنا را به عنوان یکی از طراحی‌های برتر دنیا معرفی کرد. کارخانه آرگو به علت طراحی خاص خود در سال ۲۰۲۲ به همراه دو پروژه ایرانی دیگر در فهرست نامزدهای جایزه آقاخان قرار گرفت. جایزه‌ای که در سال ۲۰۱۶ به پل طبیعت رسید.

نمایشگاه‌های برگزار شده

در طول چند سال اخیر نمایشگاه‌های زیادی در این مکان برگزار شده. نمایشگاه‌هایی مثل دماغ به دماغ و جایی دیگر در سال ۹۶، اتاقی شهر می‌شود ( منتخبی از آثار نازگل انصاری نیا ) در سال ۹۸، جهت حفظ آرامش در سال ۹۹، ویدئو به تفصیل در سال ۱۴۰۰، محسن وزیری مقدم: پروژه‌های تحقق نیافته در سال ۱۴۰۰ و چندین و چند نمایشگاه و نمایش دیگر.

سخن نهایی

در این مطلب با شما در مورد کارخانه قدیمی آرگو سخن گفتیم. وجود چنین بناهای تاریخی که همچنان قابل استفاده هستند و پرداختن به آنها برای بهره گیری از ظرفیت اینگونه فضاها می‌تواند در جهت افزایش به کارگیری فضاهای متروکه برای مقاصد فرهنگی و هنری کمک بسیاری به شهرها کند. امیدواریم که با شناسایی این فضاها و استفاده بهینه از آنها محیط‌های بهتری فراهم شود.

شما چه بناهای تاریخی و قابل استفاده‌ای را می‌شناسید که مدت‌ها متروکه مانده‌اند؟

ممنون از همراهی شما با مدوسادکور.