کاخ ساسانی که مسجد شد، مسجد جامع فهرج در یزد

مسجد جامع فهرج در یزد، یکی از کهن‌ترین مساجد ایران و جهان اسلام بوده که در روستای فهرج و در نزدیکی یزد واقع شده است. این مسجد در قرن اول هجری بنا شده و تا به امروز تقریباً بدون تغییر باقی مانده است. به همین دلیل مسجد جامع فهرج یکی از نمونه‌های منحصر به فرد و بازمانده از صدر اسلام محسوب می‌شود. مسجد جامع یزد یک نمونه برجسته از معماری ساسانی و اسلامی بوده و ویژگی‌های معماری منحصر به فردی دارد که در ادامه این مطلب از مدوسا دکور به آن می‌پردازیم.

تاریخچه مسجد جامع فهرج در یزد

استان یزد و توابع آن، از کهن‌ترین نواحی ایران به شمار می‌روند و به‌دلیل حضور آثار تاریخی متعدد، شهرت جهانی یافته‌اند. روستای فهرج یزد، با قدمتی حدود ۵۰۰۰ سال، یکی از نخستین نقاط سکونت ایرانیان تلقی می‌شود. بناهای مهم و ارزشمند این منطقه شامل مسجد جامع فهرج، آب‌انبار حسینیه و مجموعه‌ تاریخی شهدای فهرج هستند.

مسجد جامع فهرج در یزد به قرن اول هجری تعلق دارد. مرحوم محمد کریم پیرنیا، بر اساس آرایه‌های تزیینی و معماری این اثر تاریخی، آن را به این دوران نسبت داده و برخی مورخان و کارشناسان دیگر، تاریخ ساخت مسجد را به قرون دوم تا چهارم هجری منتسب کرده‌اند. اختلاف نظرات در مورد تاریخ دقیق احداث این بنا همچنان وجود دارد؛ اما قدمت و اهمیت آن قابل انکار نیست.

باربارا فینستر و برخی از پژوهشگران خارجی، تاریخ ساخت مسجد جامع فهرج را به اوایل قرن چهارم هجری نسبت می‌دهند. زیپولفی و آلفیری نیز دیدگاه آنها را تأیید کرده‌اند. این نظرات متفاوت اهمیت و ارزش بالای این مسجد در مطالعات تاریخی و معماری ایران را نشان می‌دهد. باوجود این اختلاف‌ها، توافق عمومی بر قدمت بالای این مسجد و جایگاه ویژه‌اش در تاریخ معماری اسلامی ایران تأکید دارد.

برخی هم بر این باورند که این مسجد کاخ یکی از اشراف زادگان ساسانی بوده و پس از حمله اعراب به ایران تبدیل به مسجد شده.

مسجد جامع فهرج به عنوان یکی از ابتدایی‌ترین مساجد استان یزد شناخته می‌شود و ساختاری زیبا و تاریخی دارد که به سبک‌های معماری اسلامی زمان خود تزئین شده است. این مسجد در دوره‌های مختلف تاریخی اصلاحات و بازسازی‌هایی را تجربه کرده است، اما همچنان موفق به حفظ جذابیت و زیبایی خاص خود در طول زمان شده است.

معماری مسجد جامع فهرج در یزد

مسجد جامع فهرج در یزد به دلیل سادگی و بی‌آلایشی، از زیبایی خاصی برخوردار است. این مسجد فاقد گنبد، کاشی‌کاری‌های تزیینی و کتیبه‌های مرسوم مساجد بوده و ساختار اصلی مسجد شامل میان‌سرا، شبستان اصلی، شبستان زمستانی، ورودی‌ها و مناره می‌شود. سبک معماری این مسجد، سبک مشابهی با مساجد عربی و عناصر معماری ساسانیان دارد.

محراب مسجد جامع یزد

دو محراب در این مسجد فهرج وجود دارد؛ محراب اصلی با عرض 2.32 متر و ارتفاع 3.24 متر و محراب کوچک‌تر که در بخش غربی محراب اصلی قرار دارد. شبستان مسجد از ارتفاع بیشتری نسبت به سایر بخش‌ها برخوردار بوده و سه دهانه دارد که دهانه میانی بزرگ‌تر است. ستون‌های مستطیل‌شکل و تزیینات ساده از ویژگی‌های بارز شبستان هستند.

رواق مسجد یزد

رواق مسجد جامع فهرج در یزد از چهار دهانه با طاق‌های گنبدی تشکیل شده و سقف رواق شمالی شامل نیم‌گنبدهایی با تزیینات گوشه‌سازی بیضی‌شکل می‌شود. ورودی‌های مسجد نیز از سه ورودی مجزا که یکی در بخش جنوب غربی و دو ورودی در قسمت شرقی قرار دارند، تشکیل شده است.

مناره مسجد جامع فهرج

مناره استوانه‌ای شکل در بخش شمال غربی مسجد فهرج واقع شده و پله‌های مارپیچ به رواق مسجد منتهی می‌شوند. تزیینات مسجد محدود به چند طرح گچبری است که نقش‌های گچبری و استفاده از آجرهای خشتی بزرگ از دلایل قدمت مسجد به قرن اول هجری به شمار می‌آید. نبود کتیبه نیز بر ساخت مسجد در دورانی پیش از قرن چهارم هجری دلالت دارد.

آدرس مسجد جامع یزد

مسجد جامع فهرج به عنوان قدیمی‌ترین مسجد ایران با معماری ساسانی از تحول معماری در این دوران و فرهنگ اسلامی حکایت دارد. برای بازدید از مسجد جامع فهرج در یزد باید به 30 کیلومتری جنوب شرقی یزد بروید و زیبایی معماری ایرانی-اسلامی را ببینید.